Nastolatki i ich mózgi

Nastolatkowie nie podejmują racjonalnych decyzji, są nieodpowiedzialni, mają trudności w odczytywaniu emocji, komunikacji, potrzebują autonomii, są nieprzyjemni, marudzą, nie zachęcają do kontaktu itd.  Wbrew pozorom potrzebują bliskości, zrozumienia, ciepła. Dlaczego więc tak trudno jest się z nimi porozumieć? Odpowiedź znajdziemy w nauce.

Neuronauka jest ogromną pomocą dla rodzica nastolatka i niesie dużo odpowiedzi, tym samym rozwiewając nasze rozterki związane z całą specyfiką zachowania nastolatka. Neuronauka zajmuje się badaniem układu nerwowego, mózgu. Dziedzina ta jest powiązana z medycyną, psychiatrią czy psychologią. Wskazuje na połączenia zależności naszych reakcji a percepcji, tym co odbieramy ze świata, jak się zachowujemy, a tym co dzieje się w naszym mózgu.

Gdy dzieci dorastają, mają mniej więcej 11-12 lat gwałtownie zmienia się ich zachowanie, są nie do poznania, trudno się z nimi porozumieć i spędzać czas. To etap rozwojowy. Nauka mówi nam że na tym etapie niektórych rzeczy nastolatek nie jest w stanie zrealizować, bo po prostu z natury nie jest do tego zdolny. Mózg w tym czasie zaczyna się zmieniać, następuje przebudowa i reorganizacja. Dzięki nauce wiemy, że po narodzinach mózg rozwija się najszybciej i bardzo intensywnie. Ten okres trwa do ok 6 roku życia. W tym czasie ilość neuronów, które budują korę mózgową osiągają swoją maksymalną liczbę. Podobnie dzieje się z połączeniami nerwowymi.  W związku z intensywnymi zmianami po 6 roku życia dziecko staje się bardziej stabilne emocjonalnie, lepiej radzi sobie z regulacją emocji niż młodsze dzieci. Mimo to w wieku nastoletnim następuje powrót do chwiejności.

Mózg rozwija się poprzez cały okres dojrzewania i jeszcze dłużej – do 25 roku życia. Badania ( m. im. Instytutu Maksa Plancka w Berlinie) wskazują, że między 5 a 17 rokiem dochodzi do „ wielkiego wymierania” neuronów. Oznacza to, że niektóre połączenia neuronalne przestają istnieć, a nowe dopiero zaczynają się tworzyć. Dochodzi do kolejnej reorganizacji struktur mózgu. Wzmacniane sa używane połączenia, a zbędne zanikają. Dodatkowo niedojrzała jest nadal kora mózgowa odpowiadająca za procesy poznawcze, myślenie przyczynowo – skutkowe, przewidywanie konsekwencji własnych zachowań czy racjonalne podejmowanie decyzji. Podczas podejmowania decyzji kora nie spełnia wiec w pełni swojej roli, dlatego często pojawiają się zachowania ryzykowne. Zdolność przewidywania konsekwencji jest wiec czymś, co znajduje się poza możliwościami nastolatków. A co najważniejsze kora mózgowa ma trudności w komunikacji z innymi częściami mózgu. Właściwe funkcjonowanie każdego człowieka, jego mózgu zależy od umiejętności dokładnego i szybkiego przekazywania informacji między strukturami mózgu. W czasie dorastania proces ten jest zaburzony. To właśnie leży u samego sedna zachowania nastolatków. Każda część mózgu, struktura czy połączenie osiąga swoją dojrzałość w innym czasie, niezależnie, współpraca między nimi jest utrudniona. Nic więc dziwnego ,że nastolatek bywa chwiejny, nieprzewidywalny lub czasem nawet nieempatyczny. Zanim ta informacja co zrobił, powiedział lub jaka będzie konsekwencja danego zachowania dotrze do świadomości jest już za późno i „coś” zdążyło się wydarzyć.

Dużo zmian zachodzi także w układzie limbicznym. Jest on odpowiedzialny za emocje i reakcje instynktowne oraz układ nagrody, który zachęca do odczuwania i czerpania przyjemności. Stąd często pojawiające się sytuacje związane z używkami.

Ważnym wnioskiem płynącym z nauki i wiedzy jest fakt, że działania nastolatków nie zawsze są z premedytacją kierowane przeciwko dorosłym, ale także jest to efekt ogromu zmian biologicznych zachodzącym w organizmie. Mózg potrzebuje czasu na organizację. Nastolatki rozwijają się, kształtują. Wymaga to czasu, cierpliwości i wytrwałości, aby młody człowiek mógł zyskać stabilność i przygotować się do samodzielnego dorosłego życia. Zadaniem dorosłych, wspierającym prawidłowy przebieg tych procesów powinno być przede wszystkim zrozumienie, empatia oraz akceptacja ich takimi jakimi są w danym momencie, ze wszystkimi zamianami które im towarzyszą. Mieć dystans, cechować się spokojem i równowagą. Rolą dorosłych niech będzie stworzenie warunków i bezpiecznej przestrzeni do wyrażania siebie, budowania odrębności, przeżywania i doświadczania, aby cechy które zostaną przez nastolatka zdobyte pomogły mu przez całe życie.

Bibliografia:
* Kaczmarczyk M., Szkoła neuronów. O nastolatkach i kompromisach, Dobra Literatura, 2018.
* Steven C. Hayes, Spencer S., W pułapce myśli. Jak skutecznie poradzić sobie z depresją, stresem i lękiem. GWP, 2019.
* Faber A., Mazlish E., Jak mówić do nastolatków, żeby nas słuchały. Jak słuchać, żeby z nami rozmawiały. Media Rodzina, 2016.
* Kalat J. Biofizjologiczne podstawy psychologii. PWN, 2020.