Ucieczki nastolatków – dlaczego, skąd i dokąd nastolatkowie uciekają

Home / Ucieczki nastolatków – dlaczego, skąd i dokąd nastolatkowie uciekają

Alicja Kulesz-Kona

Ucieczki nastolatków
– dlaczego, skąd i dokąd nastolatkowie uciekają

Pracując w ośrodku wychowawczym spotykam się ze zjawiskiem ucieczek czy to z domu czy z placówek. Zastanawiałam się co kieruje młodym człowiekiem, że zostawia, porzuca wszystko i znika, ucieka. Dlaczego? Dokąd ucieka? W rozmowach z wychowankami często poruszany jest temat przed czym uciekały, gdzie przebywały i jak spędzały ten czas.

Statystyki policyjne podają, że każdego roku ucieka z domu ponad kilka tysięcy nastolatków. Część z nich to ucieczki z domu. Najczęściej dotyczą one dzieci powyżej 14 lat, jednak policja odnotowała już nawet przypadki ucieczek dzieci w wieku poniżej 10 lat. Według podawanych przez policję danych obecnie wśród uciekinierów przeważają dziewczyny. Ucieczki nasilają się latem, łatwiej wtedy znaleźć nocleg i młodzi chcą mile spędzić wakacje, a często rodzice nie pozwalają im na to. Uciekają, żeby się dobrze zabawić. Dla wielu młodych ludzi ucieczka z domu jest spełnieniem marzeń o przygodzie. Niektórzy uciekają od rodziców, bo zabronili im wyjazdu z rówieśnikami. Inni wyjeżdżają ze swoją sympatią, zwłaszcza wtedy, gdy rodzice nie akceptują związku. Zwykle te ucieczki są krótkotrwałe, po impulsywnej decyzji, gdy nastolatek nie może dojść z rodzicami do porozumienia. Większość takich ucieczek ma szczęśliwy finał.

Jest kilka innych przyczyn ucieczek nastolatków z domu, mogą to być trudne relacje z rodzicami. Młodzież ucieka z domów głównie z powodu braku kontaktu emocjonalnego
z rodzicami, gdy brakuje zainteresowania i zrozumienia z ich strony. Młodzi mają poczucie niezrozumienia przez dorosłych, którzy jak mówią młodzi, bagatelizują ich problemy, nie są dostatecznie uważni na potrzeby i emocje nastolatka. Zdarzają się też ucieczki od rodziców zbyt wymagających, młodzi nie potrafią sprostać ich oczekiwaniom. Często przyczyną ucieczek jest nadmierny krytycyzm oraz brak akceptacji ze strony dorosłych. Młodzi czują się osaczeni przez rodziców, nie pozwala się im na samodzielność. Ucieczka stanowi uwolnienie od opieki rodzicielskiej. Istotne są postawy rodzicielskie oraz style wychowania prezentowane przez dorosłych. Groźne może okazać się zarówno wychowywanie zbyt rygorystyczne, autorytarne, jak i nadopiekuńczość oraz nadmierne ograniczanie swobody dziecka. Każdy nastolatek na pewnym etapie swojego życia pragnie mieć coraz więcej swobody, decydować o sprawach, które go dotyczą, mieć wpływ na swoje życie. Istotne jest to, aby w miarę możliwości i rozsądku dać młodemu człowiekowi szansę na usamodzielnianie się oraz ponoszenie odpowiedzialności za swoje własne decyzje i wybory.

Inną przyczyną ucieczek może być trudna sytuacja w rodzinie np. nadużywanie alkoholu, a za tym idzie zaniedbywanie dzieci. W niektórych sytuacjach ucieczka z domu jest jedynym rozwiązaniem, np. w przypadku przemocy, przede wszystkim psychicznej
i emocjonalnej, czy też nadużyć seksualnych. Dzieci uciekają, bo nie chcą dłużej być ofiarami. Takie ucieczki wiążą się niekiedy z próbami samobójczymi. Czasem coś niedobrego dzieje się poza domem – w szkole lub grupie rówieśniczej. Młody człowiek może czuć się odrzucony, przeżywa zawód miłosny, ma nieprzyjemne doświadczenia związane z seksualnością, postrzeganiem przez płeć przeciwną własnej osoby. Są też tacy, którzy uciekają z potrzeby wrażeń, doświadczania czegoś innego niż codzienność. Często dokonują takich ucieczek nastolatkowie zmęczeni i wyczerpani nauką, nadmiernymi wymaganiami, którym próbują sprostać, chcą poczuć jakieś inne emocje niż tylko te związane z nauką. Częstym powodem ucieczek mogą być kłopoty w szkole. Czasami rodzice mają zbyt wielkie oczekiwania wobec dziecka, zbyt wielkie ambicje. Wakacje często sprzyjają takiej decyzji. Często jest też tak, że młody człowiek boi się pokazać świadectwo rodzicom, którzy liczyli na wspaniałe wyniki
i oceny. Do ucieczek z powodów trudności w szkole bardzo często dochodzi już na początku wakacji. Niejednokrotnie młody człowiek boi się kary, bądź tego, że rozczaruje swoją rodzinę.

Kolejną przyczyną ucieczki mogą być trudności w relacjach rówieśniczych. Poczucie odrzucenia, jak również doświadczanie przemocy rówieśniczej mogą stać się bezpośrednimi przyczynami ucieczki z domu. Bez względu na to jakie zdarzenia mają wpływ na decyzję dziecka o ucieczce, zwykle na tak dramatyczny krok decydują się osoby, które czują się opuszczone, zagrożone, odrzucone, przeżywają strach, żal i osamotnienie. Czasami do ucieczki dochodzi pod wpływem otoczenia. Nastolatek, gdy nie ma dobrego kontaktu ze swoimi rodzicami, jest bardzo podatny na wpływ otoczenia i zostanie przekonany przez kolegę czy koleżankę, że „może być fajnie”. Wówczas ucieczka jest formą protestu. Warto więc dbać o dobre relacje ze swoimi dziećmi i wiedzieć, z kim spędza czas. Powodem do ucieczki może być także pierwszy zawód miłosny. Takie uczucie, jest mocno przeżywane przez nastolatka. Czasem nastolatkowie uciekają do osób poznanych w Internecie, które proponują schronienie. Jest to szczególnie niebezpieczne, bo nigdy nie wiadomo jakie są intencje tych osób.

Konsekwencje ucieczek

Młody człowiek uciekający z domu zwykle ma jakieś pieniądze i wyjeżdża w towarzystwie kolegów czy sympatii. Nastolatkowie w wielu przypadkach nie do końca adekwatnie oceniają zagrożenia. W pierwszych chwilach tak zwanej wolności, mają poczucie bezpieczeństwa, ale potem rodzą się problemy. Często nie mają żadnego planu, mają tylko osobiste przedmioty, środki do życia maleją, a trzeba gdzieś spać i coś jeść. Letnia pora sprzyja nocowaniu
w różnych miejscach, ale nie wszystkie mogą okazać się bezpieczne, nawet jeśli jest się ze znajomymi. Poza tym za ucieczkami z domu idzie łamanie prawa. Mogą zaczynać się pierwsze próby kradzieży. Ucieczka wiąże się również z narażeniem na choroby, odmrożenia lub zamarznięcia, jeśli dochodzi do nich zimą. Ponadto, na uciekinierach mogą żerować sekty lub dealerzy narkotyków. Nastolatek, który „chce tylko nastraszyć rodziców”, często nie zdaje sobie sprawy, że jego ucieczka może się naprawdę źle dla niego skończyć, nawet tym, że zostanie taka osoba wywieziona za granicę w nieprzewidzianych wcześniej celach. Pojawiają się narkotyki, alkohol. Miejsca takie jak dworce, parki skupiające ludzi młodych, przyciągają też osoby, które chcą wykorzystać nastolatki seksualnie. Podczas ucieczek nawiązują kontakt z przypadkowymi osobami, które mogą mieć różne intencje. Zdarzają się sytuacje, gdy nastolatka jest uśpiona tabletką gwałtu, a poznany rówieśnik nagabuje ją do spróbowania narkotyków albo do pracy na ulicy.

Większość rodziców jest zaskoczona ucieczką swojego dziecka. Nie mają pojęcia, dlaczego uciekło. Dziwią się temu, co się stało i na ogół zrzucają winę na złe towarzystwo. Wcześniej nie zwracali uwagi na to, co działo się z ich dzieckiem. Mogli zaprzeczać niepokojącym sygnałom, lekceważyć je. Tak się dzieje, gdy rodzice są zapracowani, skupieni na sprawach zawodowych. Nie mają czasu, by interesować się głębszymi potrzebami dziecka. Wówczas dziecko ucieka, aby zwrócić na siebie ich uwagę.

Należy pamiętać, że za ucieczkę z domu, osoba nieletnia może stanąć przed sądem rodzinnym i dla nieletnich. Sprawdzana może być sytuacja rodziny. Będzie przeprowadzone dochodzenie, dlaczego nieletnia osoba zdecydowała się na taki krok. Jeśli to pierwszy taki przypadek w rodzinie, to sprawa może skończyć się na tym, że dziecko zostanie upomniane lub objęte nadzorem kuratora. Natomiast jeśli dochodzenie wykaże, że dziecko uciekało już wiele razy, to konsekwencje mogą być poważniejsze. Sąd rodzinny może wydać orzeczenie, aby nieletni został umieszczony w ośrodku wychowawczym. A jeśli okaże się, że dziecko ucieka, bo rodzice je zaniedbują, to może skończyć się na częściowym lub całkowitym odebraniu rodzicom ich praw do opieki nad dzieckiem.

Nastolatki odnalezione przez policję są często przestraszone. Nie spodziewali się, że ich ucieczka wywoła taki alarm. Bywają źli na rodziców, że zawiadomili policję i przerwali im zabawę. Mogą też trafić do Policyjnej Izby Dziecka. Zatem najważniejsze jest zachowanie spokoju, żeby nie pogarszać sytuacji naładowanej emocjami. Udawanie, że nic się nie stało, byłoby nieautentyczne. Niepodejmowanie tematu może doprowadzić do nagromadzenia napięcia. Rozmowa jest podstawą zrozumienia przyczyn ucieczki, ale też zrozumienia sytuacji rodziców przez nastolatka. Ważne jest, żeby po ucieczce rodzice byli gotowi do wysłuchania nastolatka. Często ucieczka jest kulminacją długo trwającego konfliktu między nastolatkiem a rodzicami i trudno znaleźć wspólną drogę. Wtedy pomaga terapia.

W przypadku ucieczki dziecka z domu Policja na stornie www.policja.pl, podaje kilka ważnych wskazówek, jak reagować i co zrobić:

natychmiast zgłoś zaginięcie policji – zabierz ze sobą zdjęcie zaginionego dziecka. Przypomnij sobie, jak twoje dziecko było ubrane, czy ma jakieś znaki szczególne, które go wyróżniają wśród innych,
sprawdź, czy w pokoju twojego dziecka jest coś, co mogłoby dać Ci informacje o motywach jego ucieczki lub o miejscu jego pobytu – możesz sprawdzić ostatnio odwiedzane przez twoje dziecko strony internetowe, pocztę elektroniczną. Może to da ci jakąś wskazówkę w poszukiwaniach,
przygotuj listę kolegów i koleżanek swojego dziecka, postaraj się ustalić ich adresy lub numery telefonów,
ustal miejsca, gdzie najczęściej twoje dziecko spędza wolny czas.

Kolejnym etapem działań poszukiwawczych powinno być skontaktowanie się ze szpitalami, placówkami pomocy społecznej oraz innymi pobliskimi miejscami tego rodzaju, aby upewnić się czy nie przebywa w nich poszukiwany nastolatek. W Polsce w poszukiwaniach osób zaginionych oraz małoletnich uciekinierów pomaga Fundacja Itaka – Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych (www.zaginieni.pl).

Istotne jest bezzwłoczne powiadomienie policji, jeśli dziecko wróci do domu samo, aby policja zaprzestała oficjalnych poszukiwań. Ważne jest też, aby nie krzyczeć na dziecko, warto ucieszyć się najpierw z powrotu dziecka, a rozmowę odbyć na spokojnie. Dziecko na pewno wraca pełne strachu. Dlatego powrót małoletniej osoby do domu z ucieczki, to bardzo ważny moment, od którego wiele może zależeć w przyszłości. Z tego względu ważne jest, aby dziecko bezpośrednio po powrocie do domu usłyszało od rodziców kilka ważnych komunikatów:

cieszę się, że wróciłeś/aś,
bardzo cię o Ciebie martwiłem/am,
szukaliśmy Cię od momentu, gdy zniknąłeś/zniknęłaś,
jeśli w przyszłości będziesz miał/a jakiś problem, powiedz nam o nim, a wspólnie spróbujemy go rozwiązać.

W rozmowie najważniejsze jest, aby po prostu wysłuchać dziecko, dać mu możliwość wyrażenia swoich emocji i wyznania co sprawiło, że uciekło z domu.

I jeszcze kilka rad:

Rozmawiaj ze swoim dzieckiem o tym jak się czuje, jakie problemy przeżywa, czego potrzebuje. Znalezienie czasu każdego dnia, aby okazać dziecku zainteresowanie i troskę, może uchronić je przed podejmowaniem różnego rodzaju ryzykownych zachowań, w tym także ucieczek.
Staraj się obdarzać dziecko zaufaniem, nie zabraniaj mu wszystkiego, co jest nowe i budzi lęk. Warto wzmacniać w młodzieży przekonanie, że ich problemy są ważne. Młodzi ludzie będą mieli świadomość, gdzie i do kogo zwrócić się w razie kłopotów i możemy minimalizować ryzyko, że w trudnej sytuacji zdecydują się na ucieczkę.

Źródła:

Jaworski R., Konflikt pokoleń w okresie adolescencji, w: Problemy człowieka w świetle psychologii, Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku, Płock 2000 r.
Kmiecik-Baran K., Młodzież i przemoc. Mechanizmy socjologiczno-psychologiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999 r.
Nita A., Poszukiwany, poszukiwana, w: Głos Nauczycielski R.95 nr 22 (2012).
Nita A., Uczniowie na gigancie, w: Głos Nauczycielski R.95 nr 20 (2012).
Owsianiak D., Dlaczego dzieci uciekają, w: Edukacja i dialog 2007, nr 9.
Pietraszewski S., Ucieczki z domu, www.mpppkrosno.pl, 04.03.2022 r.
Romanowska K. Na gigancie, czyli ucieczki z domu, w: Sygnał. Magazyn Wychowawcy nr 6 (019), czerwiec-lipiec 2014 r.
Romanowska-Gręda K. Gdy nastolatek ucieka z domu, w: Sygnał. Magazyn Wychowawczy nr 19, czerwiec 2018 r.
Ucieczki nastolatków: perspektywa psychologiczna i aspekty poszukiwawcze, E-book, red. Kowalska E., 2023 r.
www.policja.pl
www.nieuciekaj.pl
www.zaginieni.pl
www.statystyka.policja.pl
www.dzienniklodzki.pl