Zjawisko prokrastynacji, czyli dlaczego nastolatkowie odkładają robienie rzeczy na później
Pojęcia prokrastynacja pochodzącego z języka łacińskiego i oznaczającego: „odkładanie do jutra”, używa się do opisywania różnych zjawisk związanych z opóźnianiem wykonania jakiejś czynności lub jej odraczania czy przekładania (Markiewicz, 2019). Zdefiniować ją można jako skłonność do odwlekania w czasie wykonania danego zadania. Jak pokazują badania, częściej prokrastynują mężczyźni niż kobiety, co związane jest z większą impulsywnością i niższym poziom samokontroli u płci męskiej (Modzelewski, 2018). Jednakże najczęściej zjawisko prokrastynacji dotyka młodych ludzi – uczniów i studentów. Autorzy jako jeden z głównych elementów prokrastynacji wskazują zbędne opóźnianie działania (Markiewicz, 2018). Osoby prokrastynujące w sposób nieświadomy wyszukują sobie alternatywne czynności, którymi zajmują się w czasie, w którym powinni zająć się wykonywaniem danego zadania. Przykładem może być oglądanie serialu przed ważnym sprawdzianem, sprzątanie pokoju w czasie sesji egzaminacyjnej, czy też spotkanie ze znajomymi, mimo iż powinno się pracować nad czasochłonnym projektem.
Dlaczego nastolatkowie zwlekają z wykonywaniem zadań? Jakie są skutki prokrastynacji?
Jedną z przyczyn odwlekania są negatywne emocje. Czynności alternatywne, których podejmuje się prokrastynator wywołują wyrzuty sumienia oraz wzmacniają poczucie przeciążenia (Markiewicz, 2018 za: Chowdhury, Pychyl 2018). Kolejnym istotnym powodem jest lęk przed niepowodzeniem. Obawa przed niepowodzeniem może spowodować wycofanie z realizacji danego zadania, ponieważ prokrastynator chce uniknąć odczuwania poczucia wstydu, winy czy niepokoju. Odwlekanie wiąże się również z perfekcjonizmem. Strach przed niewykonaniem zadania w idealny sposób oraz stawianie sobie zbyt wysokich wymagań sprawiają, że perfekcjoniści rezygnują z podjęcia próby wykonania powierzonej im czynności. U osób prokrastynujących może istnieć przekonanie, że aby wykonać dane działanie należy najpierw spełnić określone warunki. Ilustruje to przykład zawarty w zdaniu: „Zacznę się uczyć dopiero, kiedy posprzątam pokój, tylko wtedy będę miał odpowiednie warunki do pracy”. Warunek ten prokrastynator jest w stanie spełnić dopiero, gdy nadejdzie termin ostatecznego wykonania (Markiewicz, 2018). W wyniku ciągłego odkładania „na później” nastolatek dysponuje mniejszą ilością czasu na odpowiednie zaplanowanie działania, co w konsekwencji powoduje obniżenie jakości wykonania danej czynności. Może także zakończyć się niewykonaniem zadania. Osoba prokrastynująca spędza dużo czasu na rozmyślaniach o tym, iż powinna wykonywać dane zadanie, a mimo to zajmuje się w tym czasie czynnością dla niej przyjemną. Taki sposób zachowania wywołuje poczucie winy oraz zwiększa poczucie stresu, co wpływa negatywnie na funkcjonowanie w życiu codziennym.
Sposoby na prokrastynację
Należy wzmacniać w nastolatkach poczucie własnej skuteczności. Osoby o wysokim poczuciu własnej wartości są bardziej wytrwałe, potrafią radzić sobie z trudnościami oraz wyciągają wnioski z niepowodzeń. Mają świadomość, że potrafią działać w taki sposób, aby osiągać zamierzone cele. Kolejnym sposobem jest zmiana myślenia. To, jakie myśli pojawiają się przy danej sytuacji, wpływa na pojawiające się emocje. Zamiast, np. „To za trudne, nie poradzę sobie”, niech pojawi się myśl: „To zadanie wymaga poświęcenia więcej czasu, postaram się je wykonać najlepiej jak potrafię”. Zmiana myślenia na bardziej przystosowawcze obniży u nastolatka napięcie, co sprawi, że będzie mu łatwiej rozpocząć dane zadanie. Wpłynie ona również na eliminację negatywnego nastawienia wobec danej czynności, które często się wiąże z odwlekaniem działania. Ważnym jest, aby ustalić konkretne cele oraz rozplanować czas na ich realizację. Trudne i czasochłonne zadania należy podzielić na mniejsze, co sprawi, że nastolatkowie nie będą ich odbierać jako przytłaczające czy niewykonalne. Pomocnym będzie wyznaczanie czasu, w którym skupimy się na pracy nad danym zadaniem. Można zastosować technikę „Pomodoro” – przez 25 minut wykonujemy daną czynność, potem następuje kilkuminutowa przerwa, potem znowu skupiamy się na zadaniu przez 25 minut, kolejno następuje kilkuminutowa przerwa itd. Inną techniką jest ustawienie czynności od najłatwiejszych do najtrudniejszych. Należy pamiętać o tym, aby najtrudniejsze czynności podzielić na mniejsze partie. Taki sposób pracy obniża strach przed złożonością zadania oraz pomaga rozpocząć pracę nad jego rozwiązywaniem. W walce
z prokrastynacją należy wspomagać nastolatków poprzez pomoc w oswajaniu się
z trudnościami i przezwyciężaniu ich, planowaniu działań, a także poprzez nagradzanie za wytrwałość oraz podjęty trud.
Bibliografia:
1. https://childdevelop.pl/articles/psychology/6034/
2. https://web.swps.pl/strefa-psyche/blog/relacje/5986-dlaczego-dzieci-odwlekaja-co-mozemy-z-tym-zrobic?dt=1700684639512
3. Markiewicz, K. (2018). zachowania prokrastynacyjne młodzieży gimnazjalnej, licealnej i studenckiej–analiza porównawcza. Psychologia Rozwojowa, 23(4), 41-53.
4. Markiewicz, K. (2019). Prokrastynacja i prokrastynatorzy. Definicja, etiologia, epidemiologia i terapia. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J–Paedagogia-Psychologia, 31(3), 195-213.
5. Modzelewski, P. Zjawisko odwlekania działań–prokrastynacji. Istota zagadnienia, przyczyny i konsekwencje.