Zjawisko stresu, a funkcjonowanie człowieka

Home / Zjawisko stresu, a funkcjonowanie człowieka

Zuzanna Święch

Zjawisko stresu, a funkcjonowanie człowieka

Przeglądając artykuły w Internecie bardzo często napotyka się na hasła typu: “10 sposobów jak pozbyć się stresu”, “Uwolnij swoje życiu od stresu”, “Witaminy na pozbycie się stresu”, co sugeruje, że stres jest czymś, czego należy się pozbyć, wyeliminować. Jednak czy da się tak naprawdę uwolnić od tego zjawiska? Czy są sytuacje, kiedy stres może być nam przydatny? I czym tak naprawdę jest stres?

O stresie słów kilka

Pojęcie stresu zostało wprowadzone do literatury naukowej w latach 50. XX wieku za sprawą Hansa Selyego i najczęściej definiowany jest jako “proces, za pomocą którego czynniki środowiskowe zagrażają równowadze organizmu lub ją naruszają i za pomocą którego organizm reaguje na zagrożenie”. Mówiąc prościej, stres jest reakcją organizmu na różnego rodzaju doświadczenia, zdarzenia czy stawiane nam wymagania, które najczęściej są dla nas nieprzyjemne. Do jednych z najpopularniejszych modeli stresu można zaliczyć model “Walcz lub uciekaj” Waltera Cannona. W modelu tym w reakcji na stres zostaje pobudzony układ współczulny, który przygotowuje organizm do wysiłku i spożytkowania energii. Objawia się m.in. poprzez zwiększenie przepływu krwi do aktywnych mięśni, intensywniejsze oddychanie, przyspieszone tętno, rozszerzone źrenice oraz wzmożoną aktywność umysłową i fizyczną. Ułatwia on szybszą reakcję w sytuacji potencjalnego niebezpieczeństwa. W dzisiejszych czasach takim „niebezpieczeństwem” może być np. wystąpienie publiczne, poznawanie nowych osób czy sprawdzian w szkole. Czynniki, które wywołują stres nazywa się stresorami. Stresory można podzielić na: fizyczne (np. klimat, hałas, zmiana ciśnienia, urazy fizyczne, głód, natężenie światła), psychiczne (np. nadmierne obciążenie zadaniami, brak samodzielności, pośpiech, niewystarczająca ilość snu) i społeczne (np. konflikty, izolacja, niepożądana wizyta). Stres towarzyszy nam w różnych obszarach życia. Najczęściej spotykamy go w miejscu pracy czy szkole, może pojawić się w naszym życiu rodzinnym. To jak odczuwamy stres, zależy także w dużej mierze od tego, jak skonstruowana jest nasza psychika, np. jak postrzegamy sami siebie, jak radzimy sobie z niepowodzeniami czy jaką mamy osobowość.  Jesteśmy bardziej podatni na stres w sytuacji osłabienia organizmu lub choroby. W 1967 roku psychiatrzy Thomas Holmes i Richard Rahe stworzyli listę wydarzeń życiowych, która określała siłę wywoływanego przez nich stresu. Do najmniej stresujących wydarzeń można zaliczyć m.in. święta czy urlop, a do najbardziej stresujących zaliczyć można ślub, rozwód oraz śmierć małżonka.

Po co nam stres i jakie są jego skutki?

Czy dałoby się zatem żyć w pełni wolnym od stresu? Otóż nie! Stres jest nam niezbędny, aby móc odpowiednio reagować na nowe bodźce pojawiające się w naszym otoczeniu. Pozwala nam ocenić, czy bodziec ten jest dla nas niebezpieczny oraz zachować się adekwatnie. Gdy działa krótkotrwale mobilizuje nas do działania i poradzenia sobie                               z sytuacjami dnia codziennego. Co jednak w przypadku, gdy stres utrzymuje się u nas przez dłuższy czas?  Wpływa on niekorzystnie na nasze codzienne funkcjonowanie. Skutkami długotrwałego stresu jest m.in. występowanie zaburzeń lękowych, depresji, zachowań agresywnych, problemy ze snem, pamięcią i koncentracją uwagi, a także powoduje obniżenie odporności organizmu, a w najgorszym przypadku może wywołać stan skrajnego wyczerpania. Ponadto, jeśli osoba nie posiada konstruktywnych metod radzenia sobie ze stresem, może ona podejmować się zachowań ryzykownych takich jak np. zażywanie substancji psychoaktywnych czy stosować zachowania unikowe, co z kolei może wywołać u osoby obniżenie zadowolenia z życia.

Nastolatkowie wobec stresu 

W okresie dojrzewania nastolatkowie napotykają na swojej drodze wiele sytuacji stresujących związanych m.in. z nauką w szkole, nawiązywaniem relacji rówieśniczych czy podejmowaniem pierwszych decyzji związanych z przyszłą karierą. Ponadto stres może być wywołany brakiem wiary w siebie, brakiem umiejętności radzenia sobie z emocjami, niezwracaniem uwagi na pozytywy czy stawianiem sobie zbyt wysokich wymagań. U nastolatka czy dziecka stres może objawiać się irytacją, złością, obniżonym nastrojem, bólami głowy i brzucha, zaburzeniami apetytu, snu czy zaburzeniem koncentracji. Zadaniem rodziców oraz innych dorosłych jest nauczenie nastolatków w jaki sposób mogą prawidłowo poradzić sobie z napięciem, emocjami czy właśnie stresem. Nastolatek, który nie zna konstruktywnych metod radzenia sobie, w sytuacji stresowej może wybrać ucieczkę w tzw. “świat wirtualny”, odcinając się od rzeczywistości. Gdy będzie miał sprawdzian w szkole, aby uniknąć stresu wybierze wagary lub zostanie w domu. Aby poradzić sobie z napięciem zacznie zażywać substancje psychoaktywne lub samookaleczać się. Dlatego ważne jest, aby nauczyć nastolatka jak może poradzić sobie ze stresem w sposób prawidłowy i zdrowy.

Oto kilka z nich:

  1. Okaż wsparcie

Zapewnij swoje dziecko, że jesteś i w każdej chwili może do ciebie podejść i poprosić o pomoc. Bądź cierpliwy i wyrozumiały.

  1. Rozmawiaj

Warto uświadomić dziecku/ nastolatkowi, że każdy z nas zmaga się z trudnościami                 i jest to jak najbardziej w porządku. Stres może powodować, że nasz problem jest wyolbrzymiony i nie damy sobie z nim rady, co może powodować obniżenie wiary we własne możliwości. Samo podzielenie się przez nastolatka swoim problemem może dodać mu otuchy i zachęci go do podjęcia się próby zmierzenia z nim.

  1. Opracuj wspólny plan poradzenia sobie ze stresującą sytuacją

Spróbuj razem ze swoim dzieckiem wypisać np. na kartce różne sposoby radzenia sobie ze stresem i przedyskutujcie je, być może któryś z nich okaże się pomocny.

  1. Zadbaj o zdrowie

Zdrowy sen, odpowiednie odżywianie się i aktywność fizyczna wpływają pozytywnie na radzenie sobie ze stresem u dzieci i nastolatków.

  1. Techniki relaksacyjne

Istnieje wiele ćwiczeń relaksacyjnych, które pozytywnie wpływają na obniżenie stresu. Może to być np. kolorowanie, rysowanie czy słuchanie ulubionej muzyki. Warto zapoznać się także z techniką progresywnej relaksacji mięśni Jacobsona czy Treningiem autogennym Schultza.

Stres towarzyszy nam przez całe życie, dlatego nie należy z nim walczyć, a nauczyć się z nim żyć i odpowiednio sobie z nim radzić. Jak twierdzi Jodi Picoult: “Ludzka odporność na stres przypomina łodygę bambusa: na pierwszy rzut oka nikt nie dałby wiary, jak bardzo jest elastyczna”.

Bibliografia:

  1. Grygorczuk, A. (2008). Pojęcie stresu w medycynie i psychologii. Psychiatria, 5(3), 111-115.
  2. http://spwni.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=178:przyczyny-stresu-stresory-sytuacje-trudne-i-zasoby-w-radzeniu-sobie-ze-stresem&catid=60&Itemid=166
  3. https://stopuzaleznieniom.pl/artykuly/emocje-i-uczucia/jak-radzic-sobie-ze-stresem-u-nastolatkow/
  4. https://www.superego.com.pl/czym-jest-i-jak-na-nas-wplywa-mechanizm-walki-i-ucieczki/
  5. Kaczmarska, A., & Curyło-Sikora, P. (2016). Problematyka stresu–przegląd koncepcji. Hygeia Public Health, 51(4), 317-321.